Papież Franciszek: Ta polska rodzina stanowiła promyk światła w mrokach II wojny światowej

24 marca 2025 roku w Markowej odbyły się obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod Okupacją Niemiecką. To symboliczna data, bo tego dnia w 1944 roku zabito rodzinę Ulmów: rodziców i ich siedmioro dzieci. Ich jedyną winą było to, że pomagali Żydom.

„Ta polska rodzina, która była promieniem światła podczas II wojny światowej, niech będzie dla nas wszystkich wzorem do naśladowania w czynieniu dobra, w służbie tym, którzy są potrzebujący” — powiedział papież Franciszek, który 10 września  2023 roku włączył rodzinę Ulmów do grona błogosławionych.

To pierwsza w historii beatyfikacja rodziny. W mszy beatyfikacyjnej w polskiej wsi Markowa, gdzie mieszkali i gdzie zginęli Ulmowie, wzięło udział ok. 37 tys. wiernych.

Kim byli Ulmowie?

Markowa to wieś leżąca 25 kilometrów od Rzeszowa. To tam mieszkali Józef i Wiktoria Ulmowie, głęboko wierzący katolicy, zaangażowani w życie miejscowej parafii.

Podczas niemieckiej okupacji Polski w czasie II wojny światowej Ulmowie zaangażowali się w pomoc zabijanym przez hitlerowców Żydom. Prawdopodobnie w drugiej połowie 1942 roku rodzina przyjęła pod swój dach ośmioro żydowskich uciekinierów. Ponadto Ulmowie pomogli innej żydowskiej rodzinie wybudować ziemiankę w pobliskim lesie, a następnie zaopatrywali jej mieszkańców w żywność i inne produkty. Niestety ktoś doniósł o tym Niemcom.

„Rankiem 24 marca 1944 roku przed ich dom przybyło pięciu niemieckich żandarmów oraz kilku granatowych policjantów. Dowodził nimi por. Eilert Dieken. Najpierw zamordowano Żydów, potem Józefa i Wiktorię (będącą w siódmym miesiącu ciąży). Następnie Dieken podjął decyzję o zabiciu dzieci” — czytamy na stronie Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów. Sześcioro dzieci było w wieku od 2 do 8 lat.

Pomimo morderstwa Ulmów — które miało wywołać strach wśród mieszkańców wioski — ich sąsiedzi nadal ukrywali żydowskich uciekinierów aż do końca II wojny światowej. Okupację w Markowej przeżyło co najmniej 21 polskich Żydów.

Proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów trwał od 2003 roku, a jego zwieńczeniem były wspomniane powyżej uroczystości w Markowej. Z mandatu papieża Franciszka kard. Marcello Semeraro odczytał w ich trakcie list apostolski, w którym ojciec święty wpisał w poczet błogosławionych rodzinę Ulmów.

„Za radą Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, naszą władzą apostolską zezwalamy, aby odtąd czcigodni Słudzy Boży, Józefa i Wiktoria Ulmowie, małżonkowie, wraz z ich siedmiorgiem dzieci, wierni świeccy, męczennicy, którzy jako dobrzy samarytanie, bez lęku złożyli ofiarę ze swojego życia ze względu na miłość do braci oraz przyjęli do swojego domu tych, którzy cierpieli prześladowanie, obdarzeni byli tytułem błogosławionych” — napisał papież Franciszek.

Eucharystię koncelebrowało ok. 1000 księży i 80 biskupów. We mszy uczestniczył również naczelny rabin Polski Michael Schudrich. Obecni byli również goście z zagranicy oraz przedstawiciele służb dyplomatycznych, w tym m.in. ambasador Ukrainy.

Podczas niedzielnego rozważania na Anioł Pański do tej beatyfikacji odniósł się ojciec święty:

„Dziś w Markowej w Polsce beatyfikowano męczenników Józefa i Wiktorię Ulmów wraz z ich siedmiorgiem małych dzieci. Cała rodzina została zgładzona przez nazistów 24 marca 1944 roku za udzielenie schronienia kilkorgu Żydom, którzy byli prześladowani. Nienawiści i przemocy, które charakteryzowały tamten czas, przeciwstawili ewangeliczną miłość. Ta polska rodzina, która stanowiła promyk światła w mrokach II wojny światowej, niech będzie dla nas wszystkich wzorem do naśladowania w dążeniu do dobra, w służbie potrzebującym. Brawa dla tej rodziny! Za ich przykładem poczujmy się wezwani do przeciwstawienia sile oręża moc miłosierdzia, retoryce przemocy wytrwałość w modlitwie. Uczyńmy to nade wszystko dla bardzo wielu krajów, które cierpią z powodu wojny. Myślę tutaj szczególnie o tym, byśmy zintensyfikowali modlitwę za umęczoną Ukrainę — są tutaj flagi Ukrainy, która tak bardzo cierpi”.

(https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2023-09/papiez-ulmowie-odpowiedzieli-ewangeliczna-miloscia-na-nienawisc.html)

Ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej Adam Kwiatkowski powiedział wtedy, że niedzielna beatyfikacja rodziny Ulmów w Markowej to wielkie święto Kościoła, a jednocześnie powód Polaków do dumy. „To jeden z takich momentów, kiedy powinniśmy wysoko podnosić głowę i pamiętać o osobach ratujących Żydów podczas wojny” — podkreślał wtedy polski dyplomata. I dodał: „To  rodzina, która poświęciła życie i ryzykowała, wiedząc przecież, jakie mogą ją spotkać konsekwencje za ukrywanie Żydów; wyciągnęła rękę do tych, których Niemcy wykreślili, nie dając im szansy na życie”.

Po ogłoszeniu beatyfikacyjnej formuły odsłonięto wizerunek nowych błogosławionych. Następnie do prezbiterium wprowadzone zostały ich relikwie.

Ta zbrodnia budzi przerażenie

24 marca 2025 roku w Markowej odbyły się obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod Okupacją Niemiecką. Ten dzień został ustanowiony w 2018 roku z inicjatywy prezydenta RP Andrzeja Dudy i nawiązuje do dnia, w którym Niemcy zamordowali rodzinę Ulmów. 24 marca jest symboliczną datą, gdyż tego dnia w 1944 roku dokonano egzekucji na bł. rodzinie Ulmów. Prezydent Andrzej Duda wystosował do uczestników uroczystości list.

„ Upamiętnianie heroizmu naszych rodaków, którzy nieśli pomoc żydowskim współobywatelom i starali się ocalić ich od Zagłady zgotowanej przez hitlerowską III Rzeszę, ma w tym miejscu szczególne uzasadnienie i głęboką wymowę. Właśnie tu bowiem 81 lat temu za ukrywanie Żydów zamordowani zostali Józef i Wiktoria Ulmowie wraz z siedmiorgiem dzieci, z których najmłodsze — jeszcze nienarodzone — zginęło pod sercem matki. Tragedia bł. rodziny Ulmów to jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń, jakie rozegrały się na okupowanych ziemiach polskich w latach II wojny światowej. Dlatego Markowa i Podkarpacie są sercem corocznych obchodów. Płynie stąd wezwanie do odkrywania i przypominania podobnych historii rodaków z innych miejscowości i regionów„  — podkreślił prezydent.

I dodał: ” Słowa uznania i wdzięczności kieruję do osób, które dokumentują te dramatyczne karty polskich dziejów oraz upowszechniają wiedzę o heroizmie Polaków ratujących Żydów. Dziękuję badaczom, których dociekliwości zawdzięczamy poznanie wielu wydarzeń z tamtych lat. Dziękuję środowiskom lokalnym, muzeom, bibliotekom, domom kultury, szkołom i harcerzom za pielęgnowanie pamięci o tym bolesnym, ale zarazem wzniosłym rozdziale naszej historii. Niech dzięki Państwa wysiłkom prawda o wielu bohaterskich rodakach, którzy zginęli tragicznie, ratując innych, trwa w następnych pokoleniach jako ważna część dziedzictwa i tożsamości naszej wspólnoty. Cześć ich pamięci!

Dziedzictwo Markowej

Uroczystości odbyły się w Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów, które powstało w 2016 roku w Markowej. Jego głównym celem jest upamiętnienie postaw Polaków, którzy podczas niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej podjęli się pomocy Żydom.

Muzeum, wychodząc od swoich patronów, rodziny Ulmów, wskazuje na historię dziedzictwa Markowej i ma ambicje zabierać kluczowy głos w dyskusji na temat postawy Polaków wobec Zagłady. Stąd kładzie nacisk na rzetelne badania oraz uczciwe informowanie o postawach w tych jakże wymagających heroizmu czasach.

„Mając świadomość, że bohaterstwo Sprawiedliwych ze względu na unikatowość swojej postawy tym silniej zasługuje na upamiętnienie i uznanie, jednocześnie kładąc nacisk na współczującą i ofiarną postawę Polaków wobec cierpienia Żydów podczas II wojny światowej, nie zapomniano o niechlubnych aspektach w stosunkach polsko-żydowskich podczas niemieckiej okupacji” — czytamy na stronie muzeumulmow.pl.

Oprac. mh